เรื่องเล่าคราวเดินทาง

กลุ่มปราสาทตาเมือน ปราสาทหินบนพื้นที่สีเทา?
จังหวัดสุรินทร์ ประเทศไทย

[ภาพจากทริป ธันวาคม 2023]

กลุ่มปราสาทตาเมือน เป็นปราสาทหินที่สร้างขึ้นบนเส้นทางราชมรรคาจากเมืองพระนคร(นครวัด) ไปเมืองพิมาย(ปราสาทหินพิมาย) โดยกลุ่มปราสาทตาเมือนอยู่ในเขตพื้นที่อำเภอพนมดงรัก จังหวัดสุรินทร์ ประกอบด้วยธรรมศาลาหรือที่พักคนเดินทาง, อโรคยาศาลหรือสถานพยาบาลของชุมชน และเทวาลัยบูชาพระศิวะ กลุ่มปราสาทอยู่ชิดติดแนวชายแดนประเทศไทยกับกัมพูชา โดยเฉพาะปราสาทตาเมือนธมที่เป็นเทวาลัย ทำให้กัมพูชาคอยหาโอกาสอ้างสิทธิ์ในพื้นที่เหมือนกับกรณีเขาพระวิหาร เพราะทางกัมพูชายึดถือแผนที่ฉบับที่ฝรั่งเศสเข้ามาจัดทำในยุคที่เข้ามายึดครองกัมพูชา ซึ่งเป็นแผนที่แบบตามใจฉัน ไอ้แผนที่ฉบับนี้แหละที่กัมพูชาเอาไปอ้างอิงฟ้องศาลโลก แล้วศาลโลกก็ไปประกาศให้เขาพระวิหารตกเป็นสมบัติของกัมพูชาไปซะง่ายๆอย่างนั้น แม้ไทยจะไม่ยอมรับและคัดค้านคำตัดสินตลอดมาก็ตามเถอะ

เรื่องน่าปวดหัวคือ หากดูแผนที่ใน Google map จากเส้นแบ่งแดนไทยกัมพูชาจะเห็นว่าตัวปราสาทตาเมือนธมนั้นอยู่ในเขตพื้นที่กัมพูชาเต็มๆ แม้จะเขียนว่าปราสาทตาเมือนธมเป็นของประเทศไทย ตอนขับรถจะมองเห็นเหมือนขับข้ามเขตแดนเลยด้วยซ้ำ แต่ความจริงแล้วมันเป็นเขตอธิปไตยของไทย จึงไม่มีด่านข้ามแดนตรงเส้นแบ่งเขตแดนที่ Google map ลากไว้ ทำให้สรุปได้ว่าเส้นแบ่งเขตแดนใน Google map นั้นไม่สามารถใช้เป็นแนวอย่างถูกต้องได้ ด้วยว่าหลักสากลในการแบ่งเขตแดนนั้นจะใช้สันปันน้ำเป็นแนวเขต ซึ่งปราสาทตาเมือนธมนั้นอยู่บนแนวสันปันน้ำของทิวเขาพนมดงรัก และมีการทำ MOU กันไว้แล้วด้วย ดังนั้นปราสาทตาเมือนธมจะเป็นพื้นที่กัมพูชาได้ยังไงกัน? ที่สำคัญกรมศิลปากรทำการสำรวจพบและขึ้นบัญชีเป็นโบราณสถานของไทยตั้งแต่ปีพ.ศ. 2478 และกัมพูชาก็รับทราบมานานกว่า 90 ปีแล้ว

ปัจจุบันทั้ง 2 ฝั่งจะมีหน่วยทหารประจำการอยู่ เปิดให้เข้าเที่ยวชมตัวปราสาทตาเมือนธมในช่วงเวลา 9:00-15:00 น. โดยทหารของทั้ง 2 ประเทศก็จะเข้าไปประจำการในบริเวณปราสาท เวลาคนไทยเดินเข้าไปเที่ยว ทหารไทยก็จะเข้ามาทักทาย พูดคุย คอยดูแล และป้องกันไม่ให้พลาดเดินข้ามเขตไปฝั่งกัมพูชา ทหารกัมพูชาก็เหมือนกันคอยดูแลเวลาคนกัมพูชาเข้ามา แต่ตอนที่เราไปมีแต่คนไทยไม่ยักมีคนกัมพูชาสักคน ทหารต่างก็นั่งกันใต้ร่มไม้สบายๆ ไม่ได้มุ่งจะห้ำหั่นกัน และที่สำคัญบริเวณนี้เป็นบริเวณปลอดอาวุธ ทหารทั้งสองฝ่ายไม่พกอาวุธ

กลุ่มปราสาทตาเมือนประกอบด้วย ปราสาทตาเมือน (หรือปราสาทบายกรีม), ปราสาทตาเมือนโต๊ด และปราสาทตาเมือนธม การเดินทางไป จากอำเภอเมืองสุรินทร์ ไปตามทางหลวงหมายเลข 214 ผ่านอำเภอปราสาท ไปทางตำบลตาเมียง อำเภอพนมดงรัก แล้วขับต่อไปตามถนน 2407 อีก 4 กม. รวมระยะทางจากเมืองสุรินทร์ถึงกลุ่มปราสาทตาเมือนประมาณ 80 กม. หรือมาจากเมืองบุรีรัมย์ระยะทางก็ประมาณ 80 กม.พอๆกัน ถ้าขับรถมาจากกรุงเทพฯก็มาทางจังหวัดฉะเชิงเทรา สระแก้ว เข้าไปที่บ้านตาเมียง อำเภอพนมดงรักระยะทางประมาณ 380 กม.

ปราสาทตาเมือน GPS: 14.355734872204156, 103.25849487095046
ปราสาทตาเมือนโต๊ด GPS : 14.354457489563904, 103.2615639613467
ปราสาทตาเมือนธม GPS : 14.349295781997641, 103.26655149899237

จากบ้านตาเมียงไปอีกประมาณ 3 กม. จุดแรกจะเจอปราสาทตาเมือน (ปราสาทบายกรีม) ด้านซ้ายมือ ขับต่อไปอีกไม่ไกลด้านขวามือจะเป็นปราสาทตาเมือนโต๊ด จากนั้นขับรถต่อไปอีกเกือบๆ 1 กิโลเมตร จะสุดทางที่ปราสาทตาเมือนธม เป็นพื้นที่ที่มีทหารทั้ง 2 ฝ่ายเข้ามาดูแลร่วมกัน ฝั่งไทยมีด่านให้ไปลงชื่อตรวจบัตรประชาชน ก่อนเดินเข้าไปชมตัวปราสาท มีทหารดูแลอยู่ในพื้นที่ตลอดเวลาที่ให้เข้าเยี่ยมชม

ปราสาทตาเมือน (ปราสาทบายกรีม)

ปราสาทตาเมือนหรือปราสาทบายกรีม เป็นปราสาทที่พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 โปรดให้สร้างขึ้นเพื่อเป็นธรรมศาลาหรือที่พักคนเดินทางหรือบ้านมีไฟ เป็น 1 ใน 17 แห่ง ตามเส้นทางราชมรรคา โดยเป็นธรรมศาลาแรกในเขตประเทศไทย ตัวปราสาทสร้างด้วยศิลาแลง ลักษณะเป็นปรางค์องค์เดียว กรอบหน้าต่างเป็นหินทราย มีทับหลังทางเข้าทางทิศตะวันออกศิลปะแบบบายน

---

ปราสาทตาเมือนโต๊ด

ปราสาทตาเมือนโต๊ด อยู่ห่างจากปราสาทตาเมือน 340 เมตร เป็นอโรคยาศาล หรือสถานพยาบาลของชุมชน สร้างขึ้นในพุทธศตวรรษที่ 18 เป็น 1 ใน 102 แห่ง ที่พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 โปรดให้สร้างขึ้น ปราสาทประธานเป็นรูปทรงสี่เหลี่ยมจัตุรัส ก่อด้วยศิลาแลงและหินทราย ลานด้านหน้าปราสาทประธานเป็นพื้นศิลาแลงแผนผังเป็นกากบาท ทับหลังที่ปราสาทนี้ไม่ได้มีการแกะสลักเลย นอกกำแพงมีบารายหรือสระน้ำเหมือนอโรคยาศาลอื่นๆ พบจารึกอักษรขอมภาษาสันสกฤต อยู่ที่ห้องกลางของโคปุระ ปัจจุบันถูกนำไปเก็บรักษาไว้ ณ หอสมุดแห่งชาติ ท่าวาสุกรี กรุงเทพมหานคร

---

ปราสาทตาเมือนธม

ปราสาทตาเมือนธม อยู่ห่างจากปราสาทตาเมือนโต๊ดไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ ประมาณ 800 เมตร สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ 16-17 ในสมัยพระเจ้าสุริยะวรมันที่ 1 (เก่าแก่กว่านครวัดที่สร้างโดยพระเจ้าสุริยะวรมันที่ 2) เป็นศิลปะแบบบาปวน มีความเก่าแก่กว่าปราสาทตาเมือนและปราสาทตาเมือนโต๊ดที่สร้างในพุทธศตวรรษที่ 18

บริเวณปราสาทตาเมือนธมจะอยู่สุดเขตแดนไทย มีการดูแลพื้นที่และเขตแดนโดยกองพันทหารราบที่ 1 กรมทหารราบที่ 23 ค่ายสุรธรรมพิทักษ์ จังหวัดนครราชสีมา (ร.๒๓ พัน๑) มีป้อมยามให้ลงชื่อเข้าเยี่ยมชมโดยไม่เสียค่าเข้า ปัจจุบันเปิดให้เข้าชม 09:00 – 15:00 น.

ปราสาทตาเมือนธมเป็นปราสาทใหญ่ที่สุดในกลุ่มปราสาทตาเมือน สร้างขึ้นเพื่อใช้เป็นเทวาลัยสักการะพระศิวะ ปราสาทประธานมีขนาดใหญ่สุดอยู่ตรงกลาง ปราสาทรองอีกสองหลังอยู่ถัดไปด้านหลังทางขวาและซ้าย มีระเบียงคตสร้างด้วยหินทรายล้อมรอบอาคารทั้งหมด ปราสาทตาเมือนธมสร้างบนลานหินดั้งเดิมของเทือกเขา สร้างคร่อมไปบน สวยัมภูวลึงค์ (ศิวลึงค์ที่เกิดจากหินธรรมชาติ) ยังเห็นฐานอยู่ในปราสาทประธาน และมีท่อโสมสูตรหรือท่อระบายน้ำมนต์จากการสักการะศิวลึงค์ ตัวปราสาทตาเมือนธมหันหน้าไปทางทิศใต้คือทางเมืองพระนคร มีบันไดทางขึ้นหลักอยู่ทางทิศใต้คือทางติดพื้นที่กัมพูชา

ยังเห็นแนวท่อโสมสูตรหรือท่อระบายน้ำมนต์จากการสักการะศิวลึงค์ จากปราสาทประธานออกไปด้านนอก

ภายในปราสาทประธาน มีหลักฐานว่าเคยเป็นสถานที่ประกอบพิธีบูชาเทพเจ้า ปัจจุบันยังมีฐานของสวยัมภูวลึงค์ให้ได้เห็น

ตัวปราสาทตาเมือนธมสร้างอยู่บนเนินเทือกเขาพนมดงรัก มีบันไดทางขึ้นหลักสูง 20 ขั้น อยู่ทางทิศใต้คือทางติดพื้นที่กัมพูชา ทางกัมพูชาจึงใช้เหตุผลเรื่องบันไดหลักอยู่ด้านนี้เพื่ออ้างสิทธิ์ในตัวปราสาท (ก็ได้หรือ?) แต่ถ้ามาจากฝั่งไทยก็จะไม่ต้องขึ้นบันไดเพราะถนนพาขึ้นเขามาอยู่ในระดับปราสาทแล้ว พี่ทหารชี้ให้ดูแนวป่าที่บอกว่าเป็นเขตแดนกัมพูชา ต้องคอยระวังไม่ให้นักท่องเที่ยวเดินล้ำเขตแดนเข้าไป เช่นเดียวกับทหารกัมพูชาที่คอยระวังไม่ให้นักท่องเที่ยวเขมรเดินเลยเขตพื้นที่ปราสาทเข้าไปในเขตประเทศไทย โดยมีเขตพื้นที่ปราสาทตาเมือนธมเป็นเขตผ่อนผันที่นักท่องเที่ยวไทยและกัมพูชาเข้าเยี่ยมชมได้ตามเวลาที่กำหนด

“ดินแดนแถบนี้เป็นพื้นที่ล่าถอยของเขมรแดงตั้งแต่ช่วงปี พ.ศ. 2520 ทหารเขมรแดงจะอยู่ทั่วบริเวณ รวมทั้งบริเวณนี้ หลักหมุดเวลาฝ่ายนู้นมามีกระบวนการถอนหลักหมุด เพื่อให้ทหารตรงข้ามคิดว่าเป็นแดนไทย ห้ามเข้า” จึงนำมาสู่ความไม่ชัดเจนในการกำหนดหลักเขตที่ชัดเจน”

ผศ.อัครพงษ์ ค่ำคูณ คณบดี วิทยาลัยนานาชาติปรีดีพนมยงค์ ม.ธรรมศาสตร์

ตราบใดที่ยังไม่สรุปเรื่องการปักปันเขตแดนกันให้ชัดเจน กัมพูชาก็ยังมองว่าพื้นที่ปราสาทตาเมือนธมนี้เป็นพื้นที่สีเทา แม้มันจะไม่ใช่สีเทา แต่มันเป็นพื้นที่สีแดงขาวน้ำเงินขาวแดงของไทยมาช้านาน วันดีคืนดีกัมพูชาก็หาเรื่องให้เกิดเป็นกรณีพิพาทอยู่เรื่อยไป ทหารไทยจึงต้องประจำการคอยป้องกันเขตอธิปไตยของไทยต่อไป